Αν σκύψει κάποιος βαθύτερα στις κοινωνικές αντιδράσεις των ημερών, από αυτές των αγροτών ως τις φοιτητικές κινητοποιήσεις για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, θα συναντήσει σε ένα δεύτερο επίπεδο, την έντονη δυσαρέσκεια για την ακρίβεια και το οικονομικό πρόβλημα που έχουν μεγάλα κοινωνικά στρώματα τα οποία βλέπουν ότι αποκόπτονται από κάθε πρόσβαση στην αναπαραγωγή του πλούτου.

Ακόμα πιο βαθιά όμως αναδεικνύεται και ένα από τα βασικότερα ζητήματα στη σχέση πολιτικής και κοινωνίας: Το κοινωνικό συμβόλαιο.

Το κοινωνικό συμβόλαιο στην πρακτική του έκφανση είναι η άτυπη συμφωνία μεταξύ της πολιτικής εξουσίας και των κοινωνικών τάξεων, ότι θα πορευτούν μαζί προς το μέλλον, μέσα σε μία κατάσταση προοδευτικά αυξανόμενης παραγωγής πλούτου, σε συνθήκες συναίνεσης και αλληλοσεβασμού, και εγγυητή το κράτος. Αυτή είναι η συμφωνία που ίσχυσε μεταπολεμικά στην Ευρώπη, αυτή έγινε πολύ πιο καθαρή και στη χώρα μας με τη μεταπολίτευση.

Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις για τη ρήξη του κοινωνικού συμβολαίου μετά το ’80 και την άνοδο της οικονομίας ως πεδίο αγοράς και άνευ ορίων κίνησης των κεφαλαίων σε όλον τον πλανήτη. Το βασικό είναι αυτό που άρχισαν να καταλαβαίνουν οι κοινωνίες: Ότι δεν έχουν σίγουρο τον μισθό τους, ότι δεν έχουν σίγουρη την πρόσβαση στην Υγεία και την Παιδεία, ότι δεν υπάρχει καμία δέσμευση ότι η κοινωνία και η οικονομία του κράτους θα προοδεύουν χέρι χέρι.

Αυτό το σπάσιμο του κοινωνικού συμβολαίου το ζουν όλο και πιο ξεκάθαρα πια και οι Έλληνες. Κανείς δεν τους εγγυάται πια ότι θα έχουν δουλειές, ότι θα έχουν σύνταξη, ότι θα έχουν εξασφαλισμένη πρόσβαση στα νοσοκομεία για πάντα, ότι τα παιδιά τους θα σπουδάσουν και με το πτυχίο θα βρουν δουλειά και θα ανέλθουν.

Ακόμα και ο προβληματισμός για την έλλειψη εγγυήσεων εκ μέρους του κράτους, βαθαίνει τη δυσαρέσκεια και αυξάνει την ανησυχία της κοινωνίας.

Και αυτό που της αντικρούουν γίνεται όλο και πιο φτωχό και κυνικό: Αυτή είναι η κατάσταση τους λένε, δεν υπάρχει εναλλακτική. Το κράτος και κοινωνία μαζί, είναι μία συνθήκη από το παρελθόν πια. Τώρα μετράει μόνο το ποιος μπορεί να εξαγοράσει την δική του και μόνο, ατομική πρόοδο.

Τίποτα δεν είναι αυτονόητο

Πολλές φορές ανοίγουν θέματα ταυτοτήτων. Ποιος είναι και γιατί, ποιοι είμαστε και γιατί; Είναι ερωτήματα που ταλανίζουν ιστορικά τους ανθρώπους αλλά έχουν όπως είναι φυσικό, σημαντικότερο νόημα όταν μιλάμε για τις οργανωμένες κοινωνίες. Γιατί είναι άλλο το προσωπικό υπαρξιακό ζήτημα και άλλο το συλλογικό, που αφορά τις ζωές των πολλών.

Σε αυτό το συλλογικό ταυτοτικό ζήτημα το ερώτημα είναι πώς προσδιορίζεις την οργανωμένη έκφρασή τους. Το κράτος για παράδειγμα πηγάζει από τη συμφωνία της εκπροσώπευσης, τη Δημοκρατία, που σημαίνει κοινοβουλευτισμός, Σύνταγμα, εκλογές, θεσμικά όργανα. Σύνταγμα έφτιαξαν οι επαναστατημένοι Έλληνες χωρίς να έχουν καλά καλά κρατική υπόσταση.

Για αυτό ίσως και στις μέρες μας αναπτύσσεται και μία επιθετική έκφραση προς τις κατακτήσεις της Δημοκρατίας με κάποιες πλευρές να θεωρούν ως πτώση την Γαλλική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό. Που σημαίνει ότι τίποτα δεν μπορεί να θεωρείται αυτονόητο, και ότι χρειάζεται να υπερασπίζεις τις βασικές αξίες όπως είναι αιρετότητα, η ελεύθερη έκφραση, τα ανθρώπινα δικαιώματα…

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr