Μία εξαιρετικά θετική και σημαντική εξέλιξη για τον επαναπατρισμό κλεμμένων αρχαιοτήτων από το εξωτερικό, με άμεση αναφορά και στην αρχαία Δωδώνη έγινε την Δευτέρα από το υπ. Πολιτισμού με την υπουργό Λίνα Μενδώνη να παραλαμβάνει τρεις ελληνικές αρχαιότητες από το Μουσείο Michael Carlos του Πανεπιστημίου του Emory στην Ατλάντα των ΗΠΑ.

Οι αρχαιότητες προέρχονται από τρεις διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας, την Κρήτη, την Ήπειρο και την Αττική έχοντας ένα κοινό στοιχείο.

Πρόκειται για προϊόντα λαθρανασκαφών που διακινήθηκαν από κυκλώματα αρχαιοκαπήλων και εξήχθησαν παράνομα από την χώρα μας, πριν καταλήξουν στο Μουσείο Carlos. Μεταξύ των τριών ελληνικών αρχαιοτήτων είναι και ένα μαρμάρινο άγαλμα νεαρής γυναικείας μορφής που στηρίζεται με τον αριστερό της αγκώνα σε υψηλό κορμό δένδρου και η οποία χρονολογείται στον 2ο αιώνα π.Χ.

Πρόκειται για ένα άγαλμα της Τερψιχόρης, μίας από τις εννέα Μούσες που ήταν η μούσα του χορού και των δραματικών χορικών.

Όπως αναφέρθηκε στην εκδήλωση που έγινε τη Δευτέρα, στην οποία και επεστράφησαν οι τρεις αρχαιότητες, το άγαλμα της Τερψιχόρης προέρχεται από παράνομη ανασκαφή στην περιοχή της Ηπείρου ενώ υπάρχουν στοιχεία από δικογραφίες που το τεκμηριώνουν.

Η αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟ αναζήτησε και αξιολόγησε, εκ νέου, όλα τα στοιχεία τεκμηρίωσης της ελληνικής διεκδίκησης. Με την συνδρομή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους απέκτησε πρόσβαση σε παλιές δικογραφίες και συγκέντρωσε στοιχεία που αποδείκνυαν, πέραν πάσης αμφιβολίας, την παράνομη διακίνηση του γυναικείου αγάλματος από την περιοχή της Ηπείρου και ειδικότερα την Δωδώνη.

Ερωτήματα και άγνοια

Κάπου εκεί όμως αρχίζουν και τα ερωτήματα για την προέλευση του αγάλματος, καθώς στην επίσημη ανακοίνωση αναφέρεται πως ήδη από το 2007, περιήλθαν σε γνώση των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού στοιχεία, που αμφισβητούσαν την νομιμότητα της απόκτησης από το Μουσείο, του αγάλματος της γυναικείας μορφής, και άρχισαν οι επαφές των δύο πλευρών για την επιστροφή της.

Όμως, η αναζήτηση για περιστατικά λαθρανασκαφών από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μέχρι και το 2007 σε περιοχές της Ηπείρου δεν απέφερε κάποιο αποτέλεσμα ενώ επίσης άγνοια για το συμβάν δηλώνουν και οι κατά το Νόμο αρμόδιες υπηρεσίες των τοπικών Εφορειών Αρχαιοτήτων και της Αστυνομίας.

Υπάρχει ωστόσο ένας αστερίσκος που έχει να κάνει με προϊόντα λαθρανασκαφών, τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, η διαδρομή των οποίων εντοπίστηκε πολύ αργότερα από τότε που έγινε η λαθρανασκαφή, μέσα από τους δαιδαλώδεις διαδρόμους των διεθνών κυκλωμάτων αρχαιοκαπηλίας και η εμπλοκή ή η απόδειξη για τις τοποθεσίες από όπου ήρθαν στην επιφάνεια της γης, έγιναν σε μεταγενέστερο χρόνο, με την εμπλοκή κεντρικών υπηρεσιών της Αστυνομίας και της Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας και των αντίστοιχων υπηρεσιών του υπ. Πολιτισμού.

Θα εκτεθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Όπως αναφέρεται σχετικά στην ανακοίνωση του υπ. Πολιτισμού και το άγαλμα της Τερψιχόρης και οι άλλες δύο αρχαιότητες θα επιστρέψουν άμεσα στην Ελλάδα και θα παρουσιαστούν στο κοινό, πριν καταλήξουν στα μουσεία των περιοχών από τις οποίες προέρχονται, κάτι που σημαίνει πως το άγαλμα της Τερψιχόρης, σε εύλογο χρονικό διάστημα θα φτάσει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων όπου και θα αποτελέσει τμήμα της μόνιμης έκθεσης των αντικειμένων από τον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης.

Βάση διεκδίκησης

της επιστροφής, ο διάλογος

Εκτός από το άγαλμα της Τερψιχόρης, το δρόμο του επαναπατρισμού πήραν μία πήλινη μινωική λάρνακα του τύπου του λουτήρα, με διακόσμηση ψαριών στο εσωτερικό και στυλιζαρισμένου χταποδιού στο εξωτερικό που χρονολογείται στον 14ο αι. π.Χ. και μία μαρμάρινη ανδρική ιματιοφόρα μορφή καθισμένη σε δίφρο, προερχόμενη από τον ανάγλυφο διάκοσμο αττικού επιτύμβιου ναΐσκου του τρίτου τέταρτου του 4ου αι. π.Χ.

Στον χαιρετισμό της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανέφερε: «Χρειάστηκαν 16 και πλέον χρόνια μέχρι να φτάσουμε, στην αίσια έκβαση. Μέσα στο διάστημα αυτό η ελληνική πλευρά διαρκώς εμπλούτιζε με νέα στοιχεία την τεκμηρίωση της παράνομης διακίνησής τους. Με τον επαναπατρισμό των τριών αρχαιοτήτων εγκαινιάζεται μια νέα σελίδα πολιτιστικής συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού της Ελληνικής Δημοκρατίας με το Μουσείο Μ.C.Carlos και το Πανεπιστήμιο του Emory της Ατλάντα. Το υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας θα συμβάλλει με κάθε τρόπο, ώστε η συνεργασία αυτή να αποτελέσει την αφετηρία ενός γόνιμου επιστημονικού διαλόγου των δύο πλευρών και να δώσει την ευκαιρία μέσα από περιοδικές εκθέσεις και δανεισμούς αρχαιοτήτων να προβληθεί ο ελληνικός πολιτισμός. Αυτό που θα πρέπει να συγκρατήσουμε από τη σημερινή ημέρα είναι ότι ο καλοπροαίρετος διάλογος ανάμεσα στους φορείς θα πρέπει να είναι η βάση για κάθε διεκδίκηση και κάθε επιστροφή πολιτιστικών αγαθών στη χώρας προέλευσής τους», ανέφερε στον χαιρετισμό της η κα Μενδώνη.

Η έρευνα

Ήδη από το 2007, περιήλθαν σε γνώση των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού στοιχεία από τις αστυνομικές αρχές και από δημοσιεύματα που αμφισβητούσαν την νομιμότητα απόκτησης από το Μουσείο Michael Carlos της μινωϊκής λάρνακας και του αγάλματος της γυναικείας μορφής καθώς και ενός ανάγλυφου πίθου. Τότε, εστάλη επίσημη επιστολή διεκδίκησής τους από το υπουργείο Πολιτισμού προς το Μουσείο. Η απάντηση του Μουσείου ήταν ότι είχε ελέγξει την προέλευση των αντικειμένων, πριν τα αποκτήσει, και δεν είχε προκύψει καμία αμφισβήτηση.

Μέχρι το 2020, συνεχίζονταν άτυπες επαφές των δύο πλευρών, χωρίς ωστόσο να υπάρξει κάποια ουσιαστική πρόοδος. Το 2021 μετά την αποστολή νέας επίσημης επιστολής του υπουργείου Πολιτισμού προς το Μουσείο και σειρά επαφών με τις διπλωματικές αρχές της χώρας, επανεκκίνησε ο διάλογος.

Η αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟ αναζήτησε και αξιολόγησε, εκ νέου, όλα τα στοιχεία τεκμηρίωσης της ελληνικής διεκδίκησης.

Τον Απρίλιο του 2022, κατατέθηκε ο φάκελος, με όλη την τεκμηρίωση, στην Ελληνική Πρεσβεία στην Ουάσιγκτον και ξεκίνησε -με την διαμεσολάβηση του Προξένου της Ελλάδας στην Ατλάντα – νέος κύκλος επαφών μεταξύ των εκπροσώπων του Μουσείου και του υπουργείου Πολιτισμού. Τον Απρίλιο του 2023, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη του Henry Kim, διευθυντή του Μουσείου, και συνεργατών του στην Αθήνα, για να συζητηθούν όλα τα επιστημονικά και νομικά επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς.

Tον Ιούνιο του 2023, το Μουσείο Carlos γνωστοποίησε στο ΥΠΠΟ, δια των διπλωματικών αρχών, την πρόθεση του Διοικητικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου του Emory να επιστραφούν τα τρία αντικείμενα, για τα οποία υπήρχαν αδιάσειστες αποδείξεις, στην Ελλάδα. Παράλληλα, δήλωσε τη βούληση του Μουσείου να συνεργαστεί στενά με τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, ώστε να προχωρήσει στον έλεγχο νομιμότητας προέλευσης και των άλλων ελληνικών αρχαιοτήτων της Συλλογής.

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ