Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας η 10η Οκτωβρίου και το ενδιαφέρον διεθνώς είναι πολύ μεγάλο.

Η ψυχική υγεία αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα για όλους. Αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα προστασίας από κινδύνους ψυχικής υγείας, το δικαίωμα σε διαθέσιμη, προσβάσιμη, αποδεκτή και καλής ποιότητας φροντίδα και το δικαίωμα στην ελευθερία, την ανεξαρτησία και την ένταξη στην κοινότητα. Οι ψυχικά ασθενείς δεν είναι «αόρατοι», τονίζει σε ανακοίνωσή του για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας το Υπουργείο Υγείας.

Η 10η Οκτωβρίου, αναφέρεται στην ανακοίνωση, «τονίζει τη σημασία των δράσεων μας για να προφυλάξουμε και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους αυτούς που πάσχουν. Ένας στους οκτώ ανθρώπους παγκοσμίως ζει με παθήσεις ψυχικής υγείας, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν τη σωματική του υγεία, την ευημερία του, τον τρόπο σύνδεσης με τους άλλους και τα μέσα διαβίωσής του. Οι συνθήκες ψυχικής υγείας επηρεάζουν επίσης έναν αυξανόμενο αριθμό εφήβων και νέων».

Η ελληνική κυβέρνηση και το Υπουργείο Υγείας, προστίθεται, στοχεύουν στην ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στη χώρα μας, 30 χρόνια από την έναρξη της, εφαρμόζοντας πλήρως το ευρωπαϊκό κεκτημένο και προχωρώντας σε μείζονες νομοθετικές παρεμβάσεις. Με την επικείμενη νομοθετική πρωτοβουλία, 25 έτη, έπειτα από την ψήφιση του προηγούμενου νόμου για την ψυχική υγεία θα υλοποιηθεί η μετεξέλιξη των οργανισμών των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων σε Δίκτυα Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, στα οποία θα ενταχθούν όλες οι σχετικές πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες δομές. Σε κάθε Υγειονομική Περιφέρεια θα δημιουργηθούν Κοινοτικά Δίκτυα Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας υπό ενιαία υπηρεσιακή και επιστημονική Διοίκηση.

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021 -2030 το οποίο εκπονήθηκε σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας περιλαμβάνει για πρώτη φορά κοστολογημένες δομές, δράσεις και προγράμματα που υλοποιούνται και ομαδοποιούνται σε Δέκα Αξονες Παρεμβάσεων, αναφέρεται στην ανακοίνωση.

Ήδη με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έχουν αναπτυχθεί 60 νέες δομές ψυχικής υγείας στην κοινότητα, οι οποίες παρέχουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους σε όλους τους πολίτες. Νέα Κέντρα Ημέρας & Κινητές Μονάδες για Παιδιά και Εφήβους, για Ενήλικες, για την υποστήριξη των εργαζομένων, για την στήριξη των οικογενειών, για ειδικές ομάδες, όπως άτομα με άνοια και άτομα με αυτισμό, αλλάζουν εντελώς τον χάρτη της ψυχικής υγείας. Νέα Οικοτροφεία για άτομα με σοβαρές ψυχικές παθήσεις, για άτομα με άνοια και συναφείς διαταραχές και για άτομα με αυτισμό έχουν επίσης δημιουργηθεί σε πολλές περιοχές της χώρας.

Περαιτέρω 40 τέτοιες δομές θα έχουν αναπτυχθεί μέχρι το τέλος του 2023, ενώ παράλληλα δρομολογήθηκαν και θα υλοποιηθούν 80 παρεμβάσεις σε δημόσιες δομές και υπηρεσίες ψυχικής υγείας, όπως ψυχιατρικές κλινικές στα νοσοκομεία, για τη βελτίωση των κτιριακών υποδομών και την αγορά εξοπλισμού. Όλα τα παραπάνω έργα, αγγίζουν τα 65 εκατ. ευρώ και οι αναγκαίοι πόροι είναι εξασφαλισμένοι.

Ο Αντ. Γκουτέρες

Την προτροπή στην Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας και κάθε μέρα, «να επαναβεβαιώσουμε και να υποστηρίξουμε την ψυχική υγεία ως καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα και να οικοδομήσουμε μαζί έναν υγιέστερο κόσμο όπου όλοι μπορούν να ζουν με ευημερία», εκφράζει σε μήνυμά του ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες.

Όπως υπογραμμίζει, η ψυχική υγεία είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρωπότητα, επιτρέποντάς μας να ζήσουμε ικανοποιητικές ζωές και να συνεισφέρουμε πλήρως στις κοινωνίες μας.

Ωστόσο, ο Αντόνιο Γκουτέρες παρατηρεί, ένας στους οκτώ ανθρώπους σε όλο τον κόσμο ζει με μια πάθηση ψυχικής υγείας, με τις γυναίκες και τους νέους να πλήττονται δυσανάλογα. «Τρεις στους τέσσερις πάσχοντες λαμβάνουν ανεπαρκή θεραπεία ή καθόλου φροντίδα. Πολλοί αντιμετωπίζουν το στίγμα και τις διακρίσεις» προσθέτει.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ καθιστά σαφές πως η ψυχική υγεία δεν είναι προνόμιο, αλλά θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και πρέπει να αποτελεί μέρος της καθολικής κάλυψης υγείας. «Οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέχουν τη φροντίδα που προωθεί την ανάρρωση των ανθρώπων και υποστηρίζει τα δικαιώματά τους» αναφέρει και υπογραμμίζει: «Αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση της υποστήριξης σε επίπεδο κοινότητας και την ενσωμάτωση της ψυχολογικής βοήθειας στην ευρύτερη υγειονομική και κοινωνική φροντίδα. Πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουμε τις καταχρήσεις και να καταρρίψουμε τα εμπόδια που εμποδίζουν τους ανθρώπους να αναζητήσουν υποστήριξη. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα βαθύτερα αίτια – φτώχεια, ανισότητα, βία, διακρίσεις – και να δημιουργήσουμε πιο συμπονετικές και ανθεκτικές κοινωνίες».

Η Στέλλα Κυριακίδου

«Η σιωπή γύρω από την ψυχική υγεία πρέπει επιτέλους να σπάσει», τόνισε η Επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων, Στέλλα Κυριακίδου.

H κ. Κυριακίδου φιλοξένησε συνέδριο για την παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας στο οποίο μεταξύ άλλων προσκεκλημένων παρούσα ήταν η βασίλισσα Ματθίλδη του Βελγίου.

Η Ευρωπαία Επίτροπος σημείωσε ότι «πρέπει να μπορούμε να πούμε ότι είναι εντάξει το να μην είσαι καλά – δεν είσαι μόνος και πρέπει να αναζητήσεις βοήθεια». Επίσης εστίασε στο ότι πρέπει να υπάρχουν απτά αποτελέσματα στον τομέα της ψυχικής υγείας. «Έχουμε πάνω από 1,2 δισ. ευρώ σε ευκαιρίες χρηματοδότησης, που ήδη διοχετεύουμε σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ήδη φέτος η Επιτροπή θα διαθέσει 11 εκατομμύρια ευρώ για να στηρίξει τα κράτη μέλη στην προώθηση της ψυχικής υγείας σε όλες τις πολιτικές», επισήμανε. Επιπροσθέτως ανέφερε ότι θα διατεθούν 30 εκατομμύρια ευρώ για βοήθεια εκείνων «που επλήγησαν από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας».

«Όλοι μαζί, στεκόμαστε στο πλευρό των πολιτών της ΕΕ με ανάγκες ψυχικής υγείας» σημείωσε. Η Στέλλα Κυριακίδου υπογράμμισε ότι «η ολοκληρωμένη προσέγγιση της Ευρώπης για την ψυχική υγεία βάζει τους ανθρώπους στην πρώτη θέση. Γι’ αυτό είναι πυλώνας μιας ισχυρής, ανθρωποκεντρικής Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας». «Έχουμε ό,τι χρειάζεται για να κάνουμε τη ζωή των ανθρώπων καλύτερη», κατέληξε η Επίτροπος Υγείας.

Επιδείνωση στους δείκτες ψυχικής υγείας των εφήβων

Δείκτες όπως το αντιληπτό επίπεδο (σωματικής) υγείας και το αίσθημα ικανοποίησης από τη ζωή παρουσιάζουν επιδείνωση τα τελευταία χρόνια, ενώ επιπλέον δείκτες όπως τα εμμένοντα ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα έχουν αυξηθεί κατά τη διάρκεια της τελευταίας 10ετίας. Σε όλες τις περιπτώσεις, η επιδείνωση των δεικτών ψυχικής υγείας παρουσιάζεται εντονότερη στα κορίτσια, απ’ ό,τι στα αγόρια.

Τα παραπάνω προκύπτουν από την διακρατική έρευνα με τίτλο «Έρευνα για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφήβων» (Health Behaviour in School-aged Children, HBSC), τα αποτελέσματα της οποία δημοσίευσε κατά την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, το Περιφερειακό Γραφείο του ΠΟΥ για την Ευρώπη.

Η έρευνα φέρνει στο φως μια εκτεταμένη και ανησυχητική τάση σε ολόκληρη την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία: την επιδείνωση της ψυχικής υγείας των εφήβων—κυρίως των κοριτσιών.

Η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση στις παραπάνω τάσεις. Ειδικότερα, το 2022 (έτος συλλογής των πιο πρόσφατων δεδομένων) «πολύ καλή» υγεία ανέφεραν ότι έχουν μόνο δύο στους 5 εφήβους (42%) στην Ελλάδα, με το ποσοστό του δείκτη αυτού να είναι σταθερά μειούμενο κατά τη διάρκεια της τελευταίας 15ετίας—ιδιαίτερα στο τελευταίο της μέρος. Παρόμοια, μόλις ένας στους 3 εφήβους (32%) στη χώρα μας ανέφερε «υψηλά» επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή το 2022, με το ποσοστό αυτό να είναι επίσης σταθερά σε πτώση σε όλη τη διάρκεια της τελευταίας 20ετίας.

Τέλος, το 60% των εφήβων ανέφεραν εμμένουσες ψυχολογικές ή/και σωματικές ενοχλήσεις το 2022. Και, παρόλο που η τάση στο ποσοστό αυτό ήταν πτωτική μέχρι το 2014, την τελευταία 10ετία υπήρξε ανακοπή και αύξηση, η οποία επίσης εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονη τα τελευταία χρόνια.  Αναφορικά με τα παραπάνω ευρήματα, η Άννα Κοκκέβη, Ομοτ. Καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας στην Ελλάδα, σχολιάζει: «Τα στοιχεία αυτά δεν είναι απλώς αριθμοί. Απηχούν, ασφαλώς, μεταβολές στα βιώματα και τον ψυχισμό των εφήβων, αλλά δείχνουν και τον κρίσιμο ρόλο που η οικογένεια, το σχολείο και γενικότερα η κοινωνία μας παίζει στην εμφάνιση και την επικράτησή τους. Η επιδείνωση των δεικτών πρέπει να μας κινητοποιήσει προς το να κατανοήσουμε βαθύτερα την ψυχική υγεία των εφήβων -ιδιαίτερα των κοριτσιών- και τους παράγοντες που την επηρεάζουν, και να δράσουμε ταχύτερα προκειμένου να τους/τις υποστηρίξουμε αποτελεσματικότερα».

Η Έκθεση της διακρατικής έρευνας HBSC για το 2021/22 (συμμετείχαν σε αυτήν περίπου 280.000 έφηβοι ηλικίας 11, 13 και 15 ετών από 44 χώρες, περίπου 6.500 εξ αυτών στην Ελλάδα), αναδεικνύει και την ιδιαιτερότητα του εφηβικού πληθυσμού της χώρας μας έναντι των άλλων χωρών. Για παράδειγμα, το αντιληπτό επίπεδο (σωματικής) υγείας στους εφήβους -αν και όχι σε επιθυμητά επίπεδα- είναι στη χώρα μας σημαντικά υψηλότερο (42%) του διακρατικού μέσου όρου (36%).

Στην Ελλάδα παρατηρούνται επιπλέον υψηλότερα ποσοστά εφήβων με αυτεπάρκεια- με ευχέρεια, δηλαδή, στο να βρίσκουν λύσεις σε μικρές ή μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν (69%, και 61%, αντίστοιχα) και να φέρνουν σε πέρας το έργο και τα καθήκοντα που έχουν αναλάβει (60% και 57%, αντίστοιχα).

Τέλος, και δείκτες όπως το αίσθημα ικανοποίησης από τη ζωή και το αντιληπτό επίπεδο ψυχικής ευεξίας (mental well-being) βρίσκονται πολύ κοντά στο μέσον όρο του προγράμματος συνολικά. Από την άλλη, σημαντικά υψηλότερο ποσοστό έφηβων αγοριών και κοριτσιών στην Ελλάδα (60%, έναντι 44% του διακρατικού μέσου όρου) αναφέρουν εμμένουσες ψυχολογικές και σωματικές ενοχλήσεις. Ειδικότερα, περισσότεροι από τους μισούς αισθάνονται συχνά νευρικότητα (53%) και ευερεθιστότητα (51%), ένας/μία στους/στις 3 (35%) είναι συχνά «στα κάτω τους» (ενδεικτικό θλίψης) και σε παρόμοια περίπου αναλογία (30%) έχουν δυσκολίες ύπνου. Τέλος, ένας στους 4 (25%) έχει συχνά πονοκέφαλους και σε ίδια αναλογία (24%) έχει πόνους στη μέση (ενδεικτικό απουσίας άσκησης και αδράνειας).

Έμφαση στην προαγωγή της υγείας

Όπως και διεθνώς, έτσι και στην Ελλάδα, οι δείκτες ψυχικής υγείας και ευεξίας επιδεινώνονται με την ηλικία- το πέρασμα δηλαδή από τα 11 στα 13 και ακολούθως στα 15 έτη.

Ωστόσο, αυτό που αποτελεί ιδιαιτερότητα για την Ελλάδα είναι ότι η επιδείνωση αυτή φαίνεται να είναι σχεδόν παντού εντονότερη κυρίως κατά τη μετάβαση από το δημοτικό (ηλικία των 11) στο Γυμνάσιο (ηλικία των 13), παρά κατά τη μετάβαση από το Γυμνάσιο στο Λύκειο (ηλικία των 15). Στη βάση των παραπάνω, η έμφαση στην Ελλάδα πρέπει να δοθεί σε παρεμβάσεις προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας, ιδιαίτερα στο σχολικό πλαίσιο.

Ο Τάσος Φωτίου, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας της έρευνας HBSC στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής», που υλοποιεί την έρευνα HBSC στην Ελλάδα από το 1998, επισημαίνει «Τα ευρήματα της έρευνας, δεν μας δίνουν μόνο τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε την κατάσταση στη χώρα μας και να τη συγκρίνουμε με εκείνην των άλλων χωρών. Μας δίνουν επιπλέον την αφορμή να δουλέψουμε μαζί με τους/τις ειδικούς στο χώρο της πρόληψης και της προαγωγής της εφηβικής υγείας για το σχεδιασμό παρεμβάσεων για το σχολείο, την οικογένεια και την κοινότητα (ψηφιακή και μη) που τεκμηριωμένα μπορούν να ανατρέψουν την διαφαινόμενη τάση επιδείνωσης και να ενισχύσουν την ευεξία του -από κάθε άποψη- πολύ σημαντικού αυτού πληθυσμού».