Οι εικόνες που είχαν κλαπεί, εντοπίστηκαν στο εξωτερικό και επαναπατρίστηκαν είναι αναμφίβολα, οι πρωταγωνίστριες της έκθεσης που παρουσιάζεται στο Κέντρο Προστασίας και Προβολής Ιστορίας της Τέχνης της Μητρόπολης Ιωαννίνων, που εγκαινιάστηκε το Σάββατο από την υπ. Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Ωστόσο, στον έναν από τους δύο εκθεσιακούς χώρους στο Κέντρο Προστασίας και Προβολής, δύο άλλα εκθέματα και η ιστορία τους, είναι εκείνα που εντυπωσιάζουν ακόμη περισσότερο, αναδεικνύοντας άγνωστες πτυχές της δράσης των κυκλωμάτων αρχαιοκαπηλίας στα Ιωάννινα, από την δεκαετία του 1970, πολύ πριν δηλαδή τη μεγάλη έξαρση των κλοπών και διαρρήξεων τη δεκαετία του 2000.

Πρόκειται για τα δύο βημόθυρα τέμπλων που παρουσιάζονται στο κοινό, το ένα εκ των οποίων επιστράφηκε, 47 ολόκληρα χρόνια μετά την κλοπή του από τη Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου Σπηλαιώτισσας Αρίστης Ζαγορίου.

Στο διάστημα μεταξύ 17 – 29 Μαρτίου του 1975, είχε διαπιστωθεί από κατοίκους της περιοχής στην Αρίστη Ζαγορίου, η κλοπή του χρυσωμένου ξύλινου βημόθυρου, μαζί και κάποιων φορητών εικόνων.

Το βημόθυρο αυτό εντοπίστηκε το 2020 σε έλεγχο που έγινε από τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπ. Πολιτισμού, μεταξύ πολλών αντικειμένων ιδιωτικής συλλογής. Ακολούθησε η ταυτοποίησή του με το κλεμμένο βημόθυρο της Μονής μέσα από φωτογραφικό υλικό που είχε βρεθεί, παραδόθηκε άμεσα και επιστράφηκε για να εκτεθεί στο κοινό το 2022, 47 χρόνια μετά την αφαίρεσή του από τη Μονή της Σπηλαιώτισσας.

Η κλοπή στα Μεσιανά

Στον ίδιο χώρο εκτίθεται όμως και ένα δεύτερο βημόθυρο, κι αυτό εξαιρετικής ομορφιάς και σπανιότητας, το οποίο είχε κλαπεί από τη Μονή Αγίων Αποστόλων Μεσιανών στα Δερβίζιανα του Δ. Δωδώνης το 2007.

Εκτός από την κλοπή όμως του βημόθυρου και κάποιων άλλων λατρευτικών αντικειμένων, οι αρχαιοκάπηλοι είχαν κάνει και λαθρανασκαφή στο πλακόστρωτο δάπεδο του διακονικού της Μονής, αναζητώντας κάποιο κρυμμένο θησαυρό.

Χρειάστηκε να περάσουν 15 χρόνια και τον Μάρτιο του 2022, μόλις πριν από μερικούς μήνες, το βημόθυρο εντοπίστηκε μαζί με έναν πεσσίσκο ξύλινου τέμπλου άγνωστης προέλευσης σε εγκαταλελειμμένη οικία στην ΤΚ Δρίσκου και κατασχέθηκε. Ακολούθησε ο έλεγχος από τους αρχαιολόγους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και το βημόθυρο ταυτοποιήθηκε με βάση το φωτογραφικό αρχείο και παραδόθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων. Η Μονή Μεσιανών είναι ένα κτίσμα του 17ου αιώνα, με τοιχογραφίες του 1764 τις οποίες υπογράφουν ο ζωγράφος Ιωάννης Θεοδώρου από το Ελληνικό, αλλά και ο Ιωάννης, υιός του Νίτζου από το Καπέσοβο.

Η μοναδική περίπτωση

ολικής ανάκτησης κλεμμένων

Εξαιρετικό ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει και η εικόνα της Βάπτισης του Ιησού, που είχε κλαπεί από τη Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου στο Βισοκό Καλουτά Ζαγορίου, καθώς αποτελεί ένα αντικείμενο που εκλάπη δύο φορές και εντοπίστηκε. Η Μονή Βισοκού τον Φεβρουάριο του 1976  έγινε η μοναδική μέχρι σήμερα περίπτωση ολικής ανάκτησης των κλεμμένων αντικειμένων μέσω κατάσχεσης. Άγνωστοι δράστες είχαν αφαιρέσει 12 φορητές μεταβυζαντινές εικόνες από το τέμπλο, οι οποίες όμως είχαν βρεθεί σε διάστημα ενός μόλις μήνα σε οικία στα Τρίκαλα και επεστράφησαν.

Το διάστημα 18-28 Σεπτεμβρίου του 2005, την περίοδο που οι κλοπές εκκλησιών βρισκόταν σε έξαρση, σημειώθηκε η δεύτερη κλοπή στη Μονή Βισοκού, με λεία και πάλι τις 12 φορητές εικόνες, τρεις δεσποτικές και εννέα εικόνες δωδεκαόρτου. Οι εικόνες, όπως φάνηκε στην πορεία διασκορπίστηκαν σε διάφορα σημεία του εξωτερικού την επόμενη δεκαετία. Μία βρέθηκε όμως στα χέρια ιδιώτη το 2014 και άλλη μία εντοπίστηκε το 2011 στην Temple Gallery του Λονδίνου όπου δεσμεύτηκε από τη Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου και επαναπατρίστηκε στην πορεία.

Τον Ιούλιο του 2017, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπ. Πολιτισμού εντόπισε την εικόνα της Βάπτισης του Ιησού να πωλείται σε γκαλερί στο Λονδίνο. Υπήρξε άμεση κινητοποίηση των ελληνικών εισαγγελικών αρχών, της Ιντερπόλ και της Μητροπολιτικής Αστυνομίας του Λονδίνου και το Νοέμβριο του 2017, η εικόνα αποσύρθηκε από τον κατάλογο των προς πώληση αντικειμένων. Δόθηκε εντολή στη γκαλερί να την κρατήσει μέχρι που μετά την ταυτοποίησή της, επιστράφηκε και αυτή μαζί με άλλες επίσης κλαπείσες εικόνες.

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ