Και πριν από τη μεγάλη κρίση ακόμα, όταν άκουγα κάποιον να λέει ότι όλοι οι δημοσιογράφοι είναι «πιασμένοι» και ότι «όλοι λένε ψέματα», τον ρωτούσα από πού ενημερώνεται τελικά. Ανακάλυπτα ότι από κάποιο Μέσο είχε ενημέρωση, συνήθως σταθερή ενώ είχε και αγαπημένους δημοσιογράφους που τους παρακολουθούσε, παλιότερα στην τηλεόραση, αργότερα σε ιστοσελίδες. Άρα δεν έλεγαν «όλοι» ψέματα. Όσοι διακινούσαν δε το σχετικό επιχείρημα, δεν το συνόδευαν και με ένα αίτημα για περισσότερη δημοκρατία, ελευθεροτυπία και διαφάνεια, αλλά είχαν συνήθως μία αντιπολιτική στάση, πίστευαν δηλαδή ότι και οι πολιτικοί είναι «πουλημένοι» κλπ.

Τέτοιες στάσεις στην Ελλάδα είναι συνήθως επιδερμικές. Πιο πολύ κοκορευόμαστε ότι έχουμε μία άποψη, παρά την έχουμε και αφομοιωμένη. Δεν παύει όμως, και αυτή η αντιπολιτική στάση να αποτελεί τον χώρο ανάπτυξης του λαϊκισμού, ακόμα και της ακροδεξιάς. Η εκλογική επιβράβευση της ελληνικής ακροδεξιάς άλλωστε και η συμπάθεια ακόμα και στη χούντα που διαπιστώνεται σε παλιότερες δημοσκοπήσεις, είναι ενδεικτικές για το τι  υπάρχει στο υπόστρωμα.

Το πρόβλημα γίνεται σοβαρό όμως, όταν τα κόμματα εξουσίας παραβλέπουν αυτές τις αντικοινωνικές και αντιπολιτικές στάσεις και τις κρύβουν κάτω από το χαλί, περιοριζόμενα απλώς στο να παίρνουν την ψήφο αυτών των ανθρώπων. Έτσι νομιμοποιούν αυτές τις απόψεις, τις κάνουν «κανονικές». Δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε πολλές σύγχρονες δημοκρατίες. Στη Γαλλία για παράδειγμα εδώ και δεκαετίες πια, στο τέλος ψηφίζεις για Πρόεδρο απλώς αυτόν που είναι κατά του ακροδεξιού υποψηφίου.

Η απάντηση σε αυτά τα φαινόμενα είναι πολύπλευρη και δύσκολη. Αντί όμως να μοιρολατρούμε και να γενικολογούμε, θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε πιο απλά και εστιασμένα. Αν κάποιος μας λέει ότι δεν πιστεύει κανένα Μέσο Ενημέρωσης, μπορούμε να τον ρωτήσουμε πώς γνωρίζει τι γίνεται στην Ουκρανία. Θα ανακαλύψουμε ότι είτε όντως κάτι διαβάζει, αλλά είναι αυτό που του επιβεβαιώνει τις ιδέες που είχε και πριν, είτε αρκείται σε αυτές τις ιδέες και τα στερεότυπα. Συνήθως δεν μπορείς να κάνεις διάλογο με ανθρώπους που έχουν προκατασκευασμένες και ισχυρές απόψεις, όμως μπορείς να υποδείξεις την ανακολουθία τους. Δεν ενημερώνονται γιατί δεν θέλουν να ενημερωθούν, γιατί φοβούνται ότι αν μάθουν αλήθειες θα ανατραπεί το οικοδόμημα που έχουν φτιάξει. Κι αυτό είναι το κλειδί τελικά: Η ενημέρωση μπορεί να ανατρέπει οικοδομήματα, στερεότυπα και ιδεοληψίες. Ας την αφήσουμε να το κάνει…

Αγώνας για σαφήνεια

Δεν είναι απλό πράγμα οι λέξεις, γιατί κρύβουν νοήματα που δεν είναι πάντα αποδεκτά από όλους. Στις αρχές του ’90 χρησιμοποιούσαμε τη φράση «Νέα Τάξη Πραγμάτων» για να εξηγήσουμε τη νέα  μορφή που έπαιρνε το γεωπολιτικό σκηνικό μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση του σοβιετικού κόσμου. Ε, δεν πέρασαν λίγα χρόνια και τη φράση άρχισε να τη χρησιμοποιεί η παγκόσμια ακροδεξιά για να εναντιωθεί στον ανοιχτό κόσμο, τον κοσμοπολιτισμό και να υποστηρίξει την εθνική περιχαράκωση. Σταμάτησα τότε να τη χρησιμοποιώ. Άλλωστε δεν έβγαινε και νόημα ποιος έλεγε τι και για ποιον.

Όλες οι λέξεις με φορτίο ιδεολογικό, που προσπαθούσαν να εξηγήσουν τον κόσμο, άρχισαν να έχουν πρόβλημα. Μάλλον εμείς είχαμε πρόβλημα μαζί τους. Κοσμοπολιτισμός, πολυπολιτισμός, δικαιώματα, τέτοιες λέξεις σήμερα χρησιμοποιούνται σε μία ανοιχτή ιδεολογικοπολιτική σύγκρουση για το περιεχόμενο της δημοκρατίας και τον κόσμο που ζούμε.

Ίσως αυτή η αντιπαλότητα με  τη χρήση κοινών λέξεων να υποδηλώνει μία περίοδο που ακόμα υπάρχουν διακυβεύματα και δεν ξέρουμε προς τα πού πάνε τα πράγματα. Κι αυτό μπορεί να είναι θετικό γιατί υπάρχει ακόμα χώρος για κοινό διάλογο. Αλλά μάλλον το αρνητικό ζούμε περισσότερο με το διάχυτο μίσος και την περιφρόνηση του άλλου.

Φαίνεται όμως ότι δεν αρκεί πια να ταυτίζεσαι με μία λέξη και να οχυρώνεσαι πίσω από μία έννοια που τη θεωρείς αδιαμφισβήτητη. Σήμερα έχει σημασία να δώσεις μία μάχη για το περιεχόμενο, για το νόημα των λέξεων. Να το ορίσεις, να του δώσεις  ταυτότητα ακόμα και με  το προσωπικό παράδειγμα. Όταν όλα είναι ρευστά, το δίκαιο είναι ένας αγώνας για μεγαλύτερη σαφήνεια.

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr