Το πέρασμα στην αθανασία και η σπάνια εκείνη στιγμή για έναν τόπο και για έναν λαό που αναγνωρίζει το πόσο τον καθόρισε το έργο ενός τέκνου του. 

Ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη την Πέμπτη το πρωί στα 96 του χρόνια, είναι ακριβώς μία τέτοια χρονική στιγμή, μία ιστορικής σημασίας παύση του χρόνου που αναλογιζόμαστε όχι μόνο την απώλεια, αλλά κυρίως όσα μας πρόσφερε ο ξεχωριστός αυτός άνθρωπος.

Παγκόσμιο το ενδιαφέρον και πανελλήνια η συγκίνηση για την απώλεια του Μίκη Θεοδωράκη, ενός σπουδαίου μουσουργού που καθόρισε τον ελληνικό πολιτισμό του 20ου αιώνα και χάραξε το στίγμα του στο διεθνές στερέωμα, ταυτιζόμενος με την ελληνική ταυτότητα.

Ο βίος

Η βιογραφία του, δεν μπορεί προφανώς να συμπεριληφθεί σε λίγες λέξεις. Έχει το χαρακτηριστικό ότι το μουσικό μέρος της συμπλέκεται με μία διαρκή πολιτική δράση.

Ο Μιχαήλ (Μίκης) Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925. Ο πατέρας τους Κρητικός από τον Γαλατά Χανίων και η μητέρα Μικρασιάτισσα. Με τις μεταθέσεις του πατέρα του ως ανώτερου δημοσίου υπαλλήλου, πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, από τη Μυτιλήνη, τη Σύρο και την Αθήνα έως τα Ιωάννινα, το Αργοστόλι, την Πάτρα, τον Πύργο και την Τρίπολη. 

Τη διετία 1937-1939 πήρε τα πρώτα μαθήματα βιολιού στο Ωδείο Πατρών και δημιούργησε τα πρώτα του τραγούδια. 

Στην Τρίπολη, 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του «Κασσιανή».

Συμμετέχει στην Αντίσταση. Στην Αθήνα, το 1943 ξεκινάει μουσικές σπουδές στο Ωδείο Αθηνών και συνεχίζει την αντιστασιακή δράση μέσα από την ΕΠΟΝ και τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Αθηνών. Υφίσταται διώξεις για την πολιτική του στράτευση και το 1947 εξορίζεται στην Ικαρία και μετά στη Μακρόνησο, από την οποία απολύεται τον Αύγουστο του 1949.

Από το 1954 μέχρι το 1957, στο Παρίσι σπουδάζει με υποτροφία. Γράφει μουσικές μπαλέτου και το έργο «Οιδίπους Τύραννος». 

Το 1960 στην Ελλάδα. Από το 1958 ο «Επιτάφιος» στη συνέχεια «Άξιον εστί» δείχνουν τον δρόμο που έχει αποφασίσει να ακολουθήσει και ταυτίζεται με τη μελοποίηση των μεγάλων μας ποιητών.

Το 1963 ιδρύει μαζί με τον Μάνο Χατζιδάκι τη Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και δίνει συναυλίες σ' όλη την Ελλάδα. 

Στον πολιτικό του βίο, ιδρυτικό μέλος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, της οποίας διετέλεσε και πρόεδρος (1964-67).

Το 1964 εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής της ΕΔΑ. 

Το 1967, η δικτατορία απαγορεύει την εκτέλεση, την πώληση και την ακρόαση των τραγουδιών του. 

Ιρυτικό μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης «Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο» (ΠΑΜ) συλλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1967, με φυλάκιση στην οδό Μπουμπουλίνας, απομόνωση, φυλακές Αβέρωφ, εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα Αρκαδίας και, τέλος στον Ωρωπό. Σε αυτό διάστημα συνθέτει πολλά έργα του και τα στέλνει στο εξωτερικό, όπου ερμηνεύονται από τη Μαρία Φαραντούρη και τη Μελίνα Μερκούρη.

Προσωπικότητες, όπως οι Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Άρθουρ Μίλερ, Λόρενς Ολιβιέ και Ιβ Μοντάν, δημιουργούν επιτροπές για την απελευθέρωσή του και το 1970, φεύγει στο Παρίσι.

Το 1974 υποψήφιος βουλευτής Β΄ Πειραιά με την «Ενωμένη Αριστερά». 

Μουσικά, στο διάστημα 1967 έως 1980 στρέφεται στη σύνθεση κύκλων τραγουδιών, συνθέτοντας 22 κύκλους, ανάμεσά τους και τα «Τραγούδια του αγώνα», «Ο ήλιος και ο χρόνος», «Μυθιστόρημα», «Αρκαδίες I, II, III, IV, VIII, X, XI», «Μπαλάντες» και άλλα. Αξιομνημόνευτη είναι η σύνθεση του Canto General, βασισμένο στο ποίημα του Πάμπλο Νερούντα. Το 1981 εξελέγη βουλευτής Β΄ Πειραιά με το ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ και το 1985 βουλευτής Επικρατείας με το ΚΚΕ. 

Στις 16 Οκτωβρίου 1989 συμπεριλήφθηκε στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας. Εξελέγη στις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου και επανεξελέγη στις εκλογές του Απριλίου του 1990. Και στις δύο περιπτώσεις κατέθεσε δήλωση ανεξαρτήτου βουλευτή, συνεργαζόμενου με τη ΝΔ. 

Τον Απρίλιο του 1990 ανέλαβε υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, μέχρι τον Αύγουστο του 1991, οπότε ανέλαβε υπουργός Επικρατείας. Στις 30 Μαρτίου 1992, παραιτήθηκε από το αξίωμα του υπουργού για να αφοσιωθεί, στο συνθετικό του έργο. Στις 9 Μαρτίου 1993 παραιτήθηκε από βουλευτής και ανέλαβε γενικός διευθυντής των μουσικών προγραμμάτων της ΕΡΤ.

Συνεχίζει το συνθετικό του έργο, αλλά και τις δημόσιες παρεμβάσεις.

Το 2017 η παράσταση – αφιέρωμα «Όλη η Ελλάδα για τον Μίκη» με 1.000 χορωδούς από 30 πόλεις της Ελλάδας με τη συνοδεία Συμφωνικής Μαντολινάτας απέδωσαν συνθέσεις του

Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις παγκόσμιας εμβέλειας και έχει πλούσιο συγγραφικό έργο. Το προσωπικό αρχείο του παραχωρήθηκε από τον ίδιο στη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη.

Η συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή

Ένα μουσικό βιογραφικό για τη συνεργασία τους παρουσιάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή με την πρωτοσυνεργάστηκε τα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, ενώ έργα του παρουσιάζονται τα τελευταία σαράντα πέντε χρόνια. 

Πρωτοπαρουσιάστηκε το μπαλέτο Καπετάν Ανδρέας Ζέππος (χορ. Γιάννη Μέτση, 1976/77) στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, ενώ ακολούθησε ο Ζορμπάς (σε δύο διαφορετικές χορογραφίες του Λόρκα Μασσίν, 1978/79), μια διαχρονική επιτυχία που παρουσιάστηκε σε περιοδείες σε Ελλάδα και εξωτερικό. Ακολούθησαν τα μπαλέτα Ηλέκτρα (χορ. Σερζ Καιτέν) και Μυθολογία (χορ. Χάρη Μανταφούνη) το 1979/80 στο Θέατρο Λυκαβηττού. Η πρώτη όπερά του με τίτλο Κώστας Καρυωτάκης παρουσιάστηκε στο Θέατρο Ολύμπια (1986/87), ακολούθησε η Λυσιστράτη (σε συνεργασία με τον ΟΜΜΑ, 2001/02), αλλά και το ορατόριο Κάντο Χενεράλ (χορ. Ρέυ Μπάρρα, 2004/05). Τον Ιανουάριο του 2021 η ΕΛΣ ανακοίνωσε τριετή κύκλο παρουσίασης του έργου του Μίκη Θεοδωράκη από το 2021 έως και το 2024.

Η πρώτη περίοδος της μουσικής του δημιουργίας (1940-53) περιλαμβάνει τραγούδια, ορατόρια, μουσική δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά έργα. Κορυφαίο έργο η Πρώτη Συμφωνία. Η δεύτερη περίοδος, η παρισινή (1954-59), περιλαμβάνει έργα μουσικής δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά. Κορυφαίο έργο το μπαλέτο που ανέβηκε το 1959 στη Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεντ Γκάρντεν), η Αντιγόνη. Η τρίτη περίοδος (1960-80) είναι αφιερωμένη στο κίνημα της έντεχνης λαϊκής μουσικής με κυριότερες συνθέσεις τα ορατόρια Άξιον Εστί και Κάντο Χενεράλ. Ακολουθεί η τέταρτη περίοδος από το 1981 έως το 1988, κατά την οποία, συνεχίζοντας πάντοτε να συνθέτει κύκλους τραγουδιών, επιστρέφει στη συμφωνική μουσική με κύρια έργα την Τρίτη Συμφωνία, την Εβδόμη Συμφωνία, την πρώτη του όπερα Κώστας Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου) και το μπαλέτο Ζορμπάς. Τέλος, κατά την πέμπτη περίοδο (1989-2021) συνθέτει συμφωνικά έργα, με πιο χαρακτηριστικά τις τέσσερις ραψωδίες του, κυρίως όμως συνθέτει τις όπερές του (λυρικές τραγωδίες, όπως τις ονομάζει) Μήδεια, Ηλέκτρα και Αντιγόνη. Την τριλογία αυτή συμπληρώνει η όπερα Λυσιστράτη. Με τα έργα αυτά ο Θεοδωράκης εγκαινιάζει την εποχή του λυρικού βίου, δηλαδή την ολοκληρωτική στροφή του προς τον λυρισμό και την τελειοποίηση της λυρικής μουσικής έκφρασης σε όλο το φάσμα της μουσικής του δημιουργίας.

Επιμέλεια ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ