Αναζητώντας το δικό μας σπίτι

Στην πολύ ωραία έκθεση «Home» που εξελίσσεται στη Δημοτική Πινακοθήκη, Έλληνες και Τούρκοι φωτογράφοι μέσα από ένα κοινό πρόγραμμα, αναζήτησαν την έννοια του «σπιτιού», και μας παρουσιάζουν το φωτογραφικό τους έργο. Είναι αξιοσημείωτη, πέρα από το υψηλό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, και η ευρεία γκάμα των αναζητήσεων, ο πλούτος των στοιχείων που αξιοποιήθηκαν σε αυτά τα φωτογραφικά ταξίδια.
Η έννοια του «σπιτιού», της εστίας, της πατρίδας, είναι δύσκολη από τα αρχαία χρόνια για να θυμηθούμε την τόσο χαρακτηριστική «Οδύσσεις» ή τη θεοποίηση της εστίας. Το πιο εύκολο λάθος είναι να την μπερδέψεις με το πολιτικό έθνος, αυτήν την επίσης πολύπλοκη έννοια πάνω στην οποία στήνονται μεγάλες παρεξηγήσεις και αντιπαλότητες, ακόμα και πόλεμοι. Κατά βάση όμως, γνωρίζουμε σήμερα ποιοι είναι Έλληνες, Τούρκοι, Σέρβοι ή Γερμανοί. Ακόμα και νεώτερα έθνη όπως το αμερικανικό, έχουν τα χαρακτηριστικά τους. Και είναι κρίμα, να ακούς ακόμα και σήμερα, τόσα χρόνια μετά τις μεγάλες αντιπαραθέσεις του 19ου και του 20ου αιώνα να αμφισβητείται ή να υπονομεύεται η εθνική ταυτότητα κάποιου.

Πέρα από το ληξιαρχείο

Οι άνθρωποι όμως είναι πολύ πιο πολύπλοκα όντα από όσα λέει η ταυτότητά τους. Και προσδιορίζονται από πολύ πιο πολλούς παράγοντες από όσους περιέχει η καταγραφή τους στα ληξιαρχεία. Και μόνο έτσι πρέπει να προσεγγίζουμε τα τόσο ευαίσθητα θέματα των γενοκτονιών ή των εθνοκαθάρσεων. Οι Αρμένιοι έχουν πάρει το δρόμο τους μετά τη γενοκτονία που υπέστησαν από τους Τούρκους. Φτιάξαν καινούργιες πατρίδες όπου τους έβγαλε η μοίρα. Και θέλουν την αναγνώριση της γενοκτονίας ως αναγνώριση της τραυματικής τους μνήμης, για να καταγράφει και η επίσημη ιστορία, τη βασανιστικής τους πορείας. Για να μην ξεχαστεί και να μην επαναληφθεί ο πόνος. Το αν η αναγνώριση από τη Γερμανία πιέζει πολιτικά την  Τουρκία στη σημερινή συγκυρία, δεν νομίζω ότι απασχολεί ιδιαίτερα τον πολίτη αρμενικής καταγωγής του Καναδά.

Δημιουργικό μέλλον

Όσο κι αν μας φαίνεται σήμερα λιγότερο σημαντικό μπροστά στα πολιτικά ζητήματα που εγείρονται, το πρόβλημα δεν είναι μία νομοθέτηση για παράδειγμα της γενοκτονίας των ελληνικών πληθυσμών από τους Τούρκους για να χρησιμοποιήσω ένα οικείο παράδειγμα. Κι αυτή χρειάζεται προφανώς. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, που έχουν οι κοινωνίες μας- και το έχουν όλες οι κοινωνίες και όχι μόνο η ελληνική- είναι να διατηρήσουν τη μνήμη. Να τη διατηρήσουν έτσι ώστε να απελευθερώνονται οι άνθρωποι, να αξιοποιούν το παρελθόν τους και την ταυτότητά τους για ένα γόνιμο μέλλον, για μία δημιουργική πορεία, που θα ξεπερνά το παρελθόν πάνω σε αξίες ανθρωπιστικές. Οι θρησκείες, οι γλώσσες, ο πολιτισμός, οι ιδέες, όλα αυτά που μας ενώνουν αλλά και μας χωρίζουν ενίοτε, έχουν νόημα όχι για να καταγράφουμε τα σύνορα, παλιά και νέα, αλλά για να υπερβαίνουμε όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά τα όριά μας. Για να φτιάχνουμε το σπίτι μας ανταποκρινόμενοι στις προκλήσεις των καιρών. Για να μην αφήσουμε κανέναν ξανά στο μέλλον να αμφισβητήσει το σπίτι κανενός. 

Το κάπνισμα πέρα από την κανονικότητα

Το κάπνισμα δεν μειώνεται στην Ελλάδα- αν και έχει καθοδική πορεία- γιατί δεν αποτελεί για όλους «εθισμό», ασθένεια ή κατάχρηση, όπως περιγράφεται επιστημονικά Αντίθετα είναι μία «κανονική» συνήθεια ενός κανονικού τρόπου ζωής. Αν ψάξτε τις φωτογραφίες του πρόσφατου παρελθόντος θα δείτε ότι για έναν άνδρα επιβάλλονταν να καπνίζει για να έχει μία υπόσταση. Αυτό είναι λίγο πολύ γνωστό. Το ερώτημα είναι γιατί δεν καταφέραμε να το αλλάξουμε αυτό ριζικά, εκεί που σε άλλες κοινωνίες, πιο προηγμένες έγινε πιο εύκολα. Γιατί δεν καταφέραμε να δείξουμε ότι το κάπνισμα είναι κάτι έξτρα, μία επιλογή που δεν είναι φυσιολογική αλλά έχει να κάνει με τις επιθυμίες των ανθρώπων. 
Ίσως γιατί μας ήταν δύσκολο να καταλάβουμε το πρόβλημα της κανονικότητας. Έχει να κάνει σίγουρα με συντηρητικά στερεότυπα τύπου ποιος είναι άνδρας και ποιος δεν είναι. Αλλά κι όταν αυξήθηκε η χρήση στις γυναίκες πάλι το κάπνισμα μπλέχτηκε με άλλες αξίες όπως η χειραφέτηση από τα πρέπει της εποχής.
Το δύσκολο τελικά είναι να αποχωριστούμε από τα στερεότυπα. Γιατί το κάπνισμα ως επιλογή δεν είναι πρόβλημα. Ο καθένας έχει δικαίωμα στις επιλογές του. Ή τέλος πάντων μία τέτοια επιλογή, η οργανωμένη κοινωνία την αντιπαλεύει. Με τα «αυτονόητα» και τα στερεότυπα τα βγάζει πέρα δύσκολα. 

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
fkaramitsos@yahoo.gr